شهر خشت

شهر خشت

خشت شهر خرما
شهر خشت

شهر خشت

خشت شهر خرما

بیابان

   


   آیات و روایات

   در مکتب امام

   سد طالقان

   سدهای بزرگ ایران

   سیل

   جمعیت ایران

   سونامی

   گیاهان داروئی

   دارواش

   فرسایش

   درختکاری

   مرتع و مرتعداری

   عطر و اسانس گیاهان

   نانو تکنولوژی

   انرژی های نو

   انرژی هسته ای

   کودهای شیمیایی

   سم

   باران اسیدی

   باران مصنوعی

   ممیزی مراتع

   مصالح ساختمانی

   پیوند

   قوانین

   حقوق آب
 
 
 
   

راه های اجرای عملیات آبخیز / سایر عملیات مرتبط / بیابان زدایی

....................................................................................................................................................

بیابان زدایی

 

بیابان

تعاریف بسیاری از بیابان در منابع و کتب موجود ارایه شده است. بر اساس فرهنگ لغات واژه ی بیابان در فارسی کهن وایاپان(vayapan ) به معنای جایی بی آب به کار رفته است و در فرهنگ و زبان فارسی امروزی بیابان از بی: علامت نفی و بی آب: جایی که آب نداشته باشد و به معنی بی رونق و بی طراوت آمده است و در کل عنوان بیابان به دشت، صحرا، زمین پهناور و بی آب علف اطلاق می شود.

در اغلب زبان های اروپایی واژه ی(desert)برای بیابان به کار می رود desert وقتی به صورت صفت در جملات به کار رود به معنای متروکه و خالی از سکنه است .

در زبان عربی صحرا sahare)) و ربع گفته می شود. در رابطه با عنوان صحرا نیز باید گفت که صحرا یک منطقه ی خاص، واقع در آفریقاست و در فارسی صحرا به معنای بیابان نیست.

گذشته از معانی واژه ها در برخورد اول با کلمه ی بیابان، برای هر شخص نیز همان سرزمین خشک و کم باران و بی آب و گیاه در ذهن تداعی می شود اما آنچه هست از نظر علوم مختلف دانشمندان فراخور دغدغه های خویش هر یک به تعریف بیابان پرداخته اند که این تعاریف به شرح زیر می باشد :

اقلیم شناسان :

بیشترین تعاریف بیابان به اقلیم شناسان اختصاص دارد خود اقلیم شناسان نیز تعاریف متعددی را ارایه کرده اند ولی به طور کل و جامع همه ی آنها از لحاظ بارندگی اتفاق نظر داشته اند و بیابان را جایی عنوان کرده اند که بارندگی سالانه آن کمتر از 50 میلی متر در سال باشد که در برخی از منابع این گونه مناطق را بیابان واقعی عنوان کرده اند و مناطقی را که بارندگی بین 50 تا 100 میلی متر در سال داشته باشد را مناطق نیمه بیابانی نامیده اند.

گیاه شناسان:

گیاه شناسان معتقدند که بیابان منطقه ای با فقر شدید پوشش گیاهی در سطح وسیع است یعنی از لحاظ تنوع گونه ای و تراکم گیاهی بسیار فقیر هستند.

زمین شناسان:

به عقیده ی زمین شناسان بیابان ها مناطقی هستند که دارای سازنده های زمین شناسی شور و تبخیری (گچی و نمکی) هستند و از نظر پوشش گیاهی فقیرند .

از دیدگاه اکولوژی و کارشناسان ملل متحده : بیابان منطقه ای است که در آن فعالیت های حیاتی و تولید بیولوژیکی مانند فعالیت های انسان و حیوان و گیاه کم باشد .

در یک تعریف کلی و جامع می توان گفت بیابان ها مناطق خشک و گرمی هستند که حیات جانداران در آن یا صورت نمی گیرد یا در صورت وجود بسیار ناچیز است و شرایط آب و هوایی این مناطق برای گیاه و جانور طاقت فرسا و سخت است و موجودات زنده ای که در این مناطق زندگی می کنند معمولا از لحاظ ساختار وجودی خود با شرایط حاکم بر این مناطق سازگارند. در چنین مناطقی معمولا فرسایش بادی و به طور وسیع عمل می نماید و باعث وارد کردن خسارت کلانی در سطح مزارع و راه های ارتباطی و مناطق مسکونی موجود در این مناطق می شود .

ویژگی های مناطق بیابانی

بارندگی :

1.  بارندگی این مناطق کم است و با پراکندگی نا منظم در سطح محدودی می بارد .

2.  مقدار باران در سالهای مختلف متفاوت است و اغلب امکان دارد چندین سال باران کم ببارد و یا حتی نبارد .

3.  از ویژگی های بسیاری از بیابان های جهان باران های جنی است. باران جنی بارانی است که از هوا می بارد ولی در برخورد با طبقه ای از هوای داغ که در سطح زمین تشکیل می شود قبل از این که به زمین برسد تبخیر می شود و به این صورت قسمت اعظم این باران ها از بین می رود و دیگر مورد استفاده زمین و گیاه قرار نمی گیرد. این امر یکی از دلایل خشکی در این مناطق محسوب می شود .

4.  باران های اندک مناطق بیابانی نیز اغلب شدید و به صورت رواناب، بدون استفاده اکثرا در زمین جاری می گردد و هدر می رود.

5.  احتمال بارش به صورت تکرگ است.

بارندگی و تبخیر:

1.  به دلیل خشکی و گرمی هوا، آفتاب سوزان و همچنین وزش بادها و تاثیر سایر عوامل، میزان تبخیر و تعریق سالانه ی آب، از مجموع آب حاصل از بارندگی سالانه بیشتر است و به 15 تا 20 برابر باران سالانه می رسد.

رطوبت نسبی:

1.  هوای مناطق بیابانی خشک است و رطوبت نسبی آن به 15 تا 30 درصد می رسد و این یکی از خصوصیات بسیاری از بیابان های دور از دریاها (داخل خشکی) درجهان به شمار می رود.

2.  تغییرات روزانه و فصلی رطوبت در این مناطق زیاد است. حداقل رطوبت نسبی هوا در روز اغلب کمتر از 10 درصد است .

درجه حرارت:

1. در مناطق بیابانی به علت کاهش میزان ابر و رطوبت هوا و وجود تابش خورشید در تابستان هوا، روزها خیلی گرم و شبها نسبتا خنک است و به این ترتیب اختلاف درجه ی حرارت در طول شبانه روز زیاد است .

2.  درجه ی حرارت روز که 35 تا 45 درجه سانتی گراد است در شب به 10 تا 15 درجه تنزل پیدا می کند.

باد:

1.  باد در این مناطق یا محلی است و یا از مناطق دیگر منشا گرفته است.

2.  اغلب بادها در این مناطق حامل گرمای شدید و گرد و غبار زیاد است و علاوه بر اینکه هوا را آلوده می کند به خشکی منطقه هم می افزاید و اثر باران اندک را نیز محو می کند و یا مانع از باریدن می شود .

3.  بادهای شدید طوفان های ماسه ای و گرد و غبار را به وجود می آورند.

خاک:

1.  خاک های این مناطق خاک های معدنی با مقدار ناچیز مواد آلی هستند.

2.  خاک های با هوا زدگی های شدید فیزیکی و شیمیایی هستند.

3.  دارای حاصلخیزی کمی هستند.

4.  اغلب خاک ها غیر قابل نفوذ سخت و شکننده هستند.

5.  دارای کالیش (نیترات سدیم طبیعی) لایه ای قرمز رنگ متمایل به قهوه ای تا سفید هستند. کالیش عموما با فعل و انفعالات پیچیده  بین آب و دی اکسید کربن تشکیل می شود که به وسیله ی ریشه، گاه با تجزیه مواد ارگانیکی بالا می آید و مانند یک برآمدگی یا پوشش روی رگه های معدنی ظاهر می شود .

6.  درصد کربنات سدیم و کربنات کلسیم در خاک این مناطق بسیار بالاست .

پوشش گیاهی:

1.  پوشش گیاهی غالب این مناطق را بوته ای ها و درختچه های کوتاه قامت و علفی یکساله به صورت پراکنده و غیرمتراکم تشکیل می دهند .

2.  در مناطقی که بارندگی تابستانی صورت می گیرد. گروه گیاهان یکساله ی تابستانه یا کوتاه عمر رشد می کنند که دارای ریشه های کوتاه هستند و از لحاظ خصوصیات ظاهری (مرفولوژی) در برابر خشکی مقاوم  نیستند.

3.  رشد طولی گیاه در برخی مناطق از سالی به سال دیگر بر حسب میزان بارندگی و فراوانی آن تغییر می کند.

4.  در بعضی از مناطق بیابانی، گیاهانی دارای برگ ها و ساقه های ضخیم می رویند که هنگام بارندگی با جذب رطوبت متورم می شود و در فصول خشک با کاهش تعریق از آب ذخیره شده در خود استفاده  می کنند. این گیاهان دارای شبکه سطحی ریشه ای هستند مانند کاکتوس و گیاهان مشابه آن.

5.  گیاهان گوشتی را تنها در مناطق محدودی از بیابان های دنیا می توان یافت. این گیاهان بوته ای  دارای ریشه های عمیق برای استفاده از رطوبت اعماق زمین هستند. در این گیاهان نسبت طول ساقه به ریشه زیادتر است، برگ تیغی شکل و بسیار کوچک دارند و اندام های هوایی آنها معمولا از کرک پوشیده شده است و معمولا برگ ها خزان کننده است .

انواع بیابان:

بیابان ها براساس دما و رطوبت نسبی به سه دسته ی بیابانهای ساحلی، بیابانهای داخلی خشک و بیابانهای سرد تقسیم می شوند .

بیابانهای ساحلی:(littoraldeserts )

بیابان های ساحلی در سواحل دریاها و اقیانوس ها قرار گرفته اند و رطوبت نسبی هوا در آنها بالاست و در مواردی حتی به صد درصد هم می رسد و به همین دلیل نسبت به بیابان های داخلی خشک پوشش گیاهی بالاتری دارند. میزان بارندگی کمتر از 50 میلی متر در سال که یکی از ویژگی های بیابان است دلیل اصلی قرار گرفتن این مناطق در تقسیم بندی مناطق بیابانی است.

این بیابان ها در مناطق گرم  معتدل تا سرد واقع شده اند نظیر جنب قطبی و جنب حاره ای مانند نامیب در آفریقای جنوبی و آتاکاما در شیلی. زمستان های سرد و کوتاه تابستان های نسبتا گرم و معتدل و طولانی از ویژگی های این نوع بیابان هاست. این بیابان ها در غرب قاره ها بین عرض جغرافیایی 20 تا 30 درجه دیده می شوند. بادهای شرقی در این منطقه غالب است و مانع نفوذ رطوبت به داخل سواحل می شود. جریانهای سرد نیزعامل دیگری در شکل گیری این نوع بیابان هاست این جریان ها باعث می شود تا رطوبت موجود در هوای دریا به صورت مه در طول سواحل ظاهر شود.

بیابانهای داخلی خشک:

رطوبت نسبی در این نوع بیابان ها خیلی کم است و در برخی بیابان ها نزدیک به صفر درصد هم می رسد و هوا ممکن است خیلی گرم شود و بر عکس بیابانهای ساحلی اختلاف دما نیز خیلی زیاد است. سراب پدیده ای است که در اکثر روز های گرم در اوقاتی از روز اتفاق می افتد. این بیابانها در عرض 35 تا 50 درجه واقع شده اند و براساس میزان پوشش گیاهی خود به دو دسته تقسیم می شوند:

1.  بیابانهای گرم و خشک

بیابانهای آمریکای شمالی (مجاوا، حوضه ی بزرگ، سونوران)، آمریکای جنوبی (شمال مکزیک، شمال شیلی، شمال آرژانتین)، آفریقا(صحرا، ایتوپی)، جنوب و جنوب غرب آسیا(شبه جزیره عربستان)، لوت ایران، غرب پاکستان و استرالیا از این نوع بیابان ها محسوب می شوند. خشکی شدید هوا، گرمای شدید روزانه و سرمای شبانه، اختلاف شدید دمای شب و روز، تبخیر و تعریق شدید، بارندگی کم و پوشش گیاهی ضعیف از ویژگی های این بیابان هاست. مرکز پر فشار جنب حاره ای و باد های شرقی عامل موثر در تشکیل این بیابان هاست که اکثرا فاقد پوشش گیاهی یا پوشش گیاهی بسیار ضعیف هستند.

2.  بیابان های نیمه خشک

بیابانهای حوضه ی بزرگ در آمریکا، مونتانا، شمال آمریکا، شمال روسیه، شمال اروپا، گرینلند و شمال آسیا از این نوع هستند. تابستان های معتدل خشک، بارش کم زمستانی (حدود 50 میلی متر) و شب های سرد از ویژگی این بیابان ها است. پوشش گیاهی این بیابان ها کم، پراکنده، تنک و سازگار با شرایط زیست محیطی و بومی هستند.

بیابان های سرد:

این نوع بیابان ها در قطب ها و جنب قطب ها قرار دارند. زمستان های طولانی سرد و برفی، باران های اتفاقی تابستانی، تابستان های گرم، معتدل، کوتاه و مرطوب از ویژگی های  این مناطق است. البته در اکثر موارد این مناطق را جز بیابان های دنیا نمی نامند ولی از لحاظ اکولوژیست ها این مناطق نیز جزء بیابان ها محسوب می شوند.

سطح بیابان های جهان و ایران

کره ی زمین به عنوان زیستگاه  تمامی موجودات زنده دارای مساحتی در حدود 510667000  کلومتر مربع است که از این مقدار 360607000کیلومتر مربع آن را آب و 150060000 کیلومتر مربع آن را خشکی تشکیل داده است.

نواحی خشک و نیمه خشک بیش از 30 درصد مساحت خشکی های سیاره ی زمین را در بر می گیرد و ایران با مساحتی حدود 1650000 میلیون هکتار، روی کمربند خشک جهان قرار گرفته و 61 درصد از مساحت آن دارای اقلیم خشک و فرا خشک است. بنابراین ایران حدود 4/2درصد از بیابان های جهان را در خود جای داده است و طبق گفته های پیشین بیابان جزء مناطق خشک محسوب می شود.

آمار و ارقام ارائه شده از مراجع مختلف در مورد وسعت بیابانهای جهان، متفاوت است به عنوان مثال در آمار سازمان یونسکو در سال 1977 مساحت بیابان های جهان 50 میلیون کیلومتر مربع بر آوردشده است. اداره ی پروژه های نواحی خشک دانشگاه آریزونا و تاکسون مساحت بیابان ها را 45 میلیون کیلومتر مربع اعلام کرده است. اطلس جهانی مجله ی جغرافیایی این مساحت را 45تا 50 میلیون کیلومتر مربع اعلام کرده است. برنامه ی محیط زیست سازمان ملل متحد در سال 1977مساحت تقریبی بیابان های طبیعی دنیا را 130 میلیون کیلومتر مربع اعلام کرده است. همین منبع در گزارشی به مناسب روز جهانی محیط زیست در سال 2006مساحت کل بیابان های جهان را معادل 4/1 خشکی های کره ی زمین برآورد کرده است . طبق نقشه ی یونپ در سال 1977 مساحت تقریبی بیابان های واقعی دنیا، معادل مناطق فرا خشک حدود 5/7 درصد خشکی های جهان است.

اما مساحت بیابان های ایران برحسب اعلام نظر سازمان جنگل ها مراتع کشور در گذشته 34 میلیون هکتار اعلام شده است. براساس آمار اداره ی هواشناسی کشور 7/43 میلیون هکتار از کل وسعت کشور در محدوده اکوسیستم بیابانی قرارداد که 23 میلیون هکتار از این مساحت صرفا شامل پدیده های بیابانی فاقد پوشش گیاهی است. به نقل از منابع دیگر نیز این ارقام به قریب 43 میلیون هکتار (معادل 4/1وسعت ایران) بیابان اعلام گردیده است. در نهایت باید ذکر شود که اختلاف موجود در این اعداد و ارقام ناشی از نبودن تعریفی واضح و جامع از بیابان و تعیین حدود واقعی آن است.

بیابان های معروف جهان

بیشتر مناطق خشک جهان، در نتیجه ی تاثیر مراکز یا نوار فشار زیاد حاره ای و تابش شدید خورشید به وجود آمده اند. به عبارت دیگر مرکز فشار زیاد مجاور حاره ای عامل اصلی به وجود آمدن بیشتر مناطق خشک جهان است. این نوار به روایتی تقریبا بین عرضهای جغرافیایی 20تا40 درجه در نیمکره شمالی و جنوبی  با حدود نامنظم تقریبا در بین عرضهای جغرافیایی 45 و 15 درجه گسترده شده است که آنها را بیابانهای مجاور حارهای می نامند. شمال قسمت اعظم آفریقای شمالی شبه جزیره عربستان، ایران، غرب پاکستان، جنوب جماهیر شوروی، شمال مکزیک، غرب ایالات متحده آمریکا ، جنوب آفریقا، استرالیای مرکزی، ساحل غربی آمریکای جنوبی (به ویژه شیلی شمالی)، شمال آرژانتین. در بین این بیابان ها برخی از آنها به خاطر شرایط ویژه و مشخصات خاص خود در جهان از معروفیت خاصی برخوردار شده اند که به برخی از انها اشاره می شود :

1.  بیابان لوت با 80000 کیلومتر مربع مساحت، بزرگترین بیابان ایران و گرمترین نقطه کره ی زمین است و همین شا خصه باعث شده که در دنیا معروف باشد. بیابان های کلوتی که در حاشیه ی غربی بیابان لوت واقع شده اند و به علت فرسایش آبی و بادی به وجود آمده اند در دنیا بی نظیرند. این عوارض به رشته دالانهای  موازی مساحت وسیعی از غرب بیابان لوت را اشغال کرده که به وسیله ی آب به وجود آمده و باد هم سطح آن را صیقل داده است. این منطقه به کلی فاقد حیات و غیر قابل عبور است.

2.  بیابان سونورا در جنوب غربی آمریکا  پیچیده ترین و متنوع ترین پوشش گیاهی راداراست .

3.  بیابان قره قوم در آسیای مرکزی که بیشتر ترکمنستان را اشغال می کند و نامش به خاطر شن های سیاه موجود در آن است و مساحتش 350 هزار کیلومتر مربع است.

4.  بیابان کالاهاری نام این بیابان از کلمه گلاگری مشتق شده که به معنای عطش زیاد است. این  بیابان بخشی از حوضه ی شنی نیمه خشک وسیعی که به سمت انگولا، زامبیا و زیمباوه کشیده شده است.

5. بیابان بزرگ ویکتوریا منطقه ای خشک در جنوب استرالیا، سرزمین دارای تپه های شنی فاقد زراعت و دارای دریاچه های نمکی و علف های پراکنده است. این بیابان از شرق حدود 725 کیلومتر  گسترش یافته و بادشت نورالبور از خلیج بزرگ استرالیا جدا می شود .

6.  کیدم دپرشین با ارتفاع 2600 متر بالاتر از سطح دریا مرتفع ترین بیابان و متعلق به جمهوری چین و تورپن دپرشین با ارتفاع 150 متر بالاتر از سطح دریا پست ترین بیابان جهان محسوب می شود .

7. بیابان موهاوی این بیابان در ایالت کالیفرنیای آمریکا واقع شده که اختلاف دما معادل 95 درجه سانتی گراد در سال (40 درجه در تابستان و50- درجه در زمستان) ازشرایط ویژه ی این بیابان است.

بیابان زایی

بیابان زایی یکی از مهم ترین بحران های امروز جهان است، به نحوی که هم اکنون حدود یکهزار و سیصد میلیون انسان ساکن در بیش از 110 کشور ( نزدیک به سه پنجم کشورهای جهان ) ،از اثرات زیانبار آن در رنج هستند.

بیابانزایی به معنی تخریب سرزمین و کاهش توان تولیدی آن به هیچ وجه معضل جدیدی نبوده، بلکه بخشی از پدیده ی توسعه طبیعی کشور ما به شمار می آید. بیابانزایی نتیجه ی بهره برداری بی رویه از منابع توسط عوامل انسانی و اثرات پدیده های طبیعی  نظیر تغییر اقلیم است. پدیده ی بیابان زایی، در اثر عواملی خاص اتفاق می افتد که عبارتند از: چرای مفرط دام، بوته کنی، آبیاری غلط ، استفاده نکردن بهینه از زمین ها و قابلیت آنها، تبدیل بی رویه زمین های مرتعی به دیم زار، رعایت نکردن موزاین علمی در شخم زمین، کشت فشرده و نامناسب در زمین های کشاورزی، تغییرات آب و هوایی، افزایش جمعیت و نیاز انسان ها به مواد غذایی بیشتر و شرایط متغییر اجتماعی و اقتصادی. در این میان، انسان نقشی اساسی بر عهده دارد او می تواند با شناخت این عوامل و جلوگیری از گسترش آنها، پدیده ی بیابان زایی را متوقف کند و اقداماتی را که به بیابان زدایی می انجامد، انجام دهد.

بیابان زایی عوارض گوناگونی دارد :

1-  تهدید حاصلخیزی خاک (شور شدن اراضی )

2-  مدفون شدن آبادی ها در زیر توده های شن و ماسه مانند روستا های سفید آب و رحمت آباد در استان اصفهان.

3-  بالا آمدن بستر رودها بر اثر ورود ماسه ها

4-  پر شدن کانا لهای آبرسانی و قنوات

5-  وارد شدن صدماتی به تأسیسات نظامی و صنعتی

6-  مسدود نمودن جاده های ارتباطی و خطوط راه آهن

7-  آلوده شدن محیط زیست ودر خطر افتادن سلامتی اهالی

در حدود 80 درصد از اراضی کشور در حوزه ی مناطق خشک و نیمه خشک تا خشک نیمه مرطوب قرار دارد و از این نظر دارای شرایط اکولوژیکی شکننده ای است. محدودیت های کمی وکیفی شیوه های تولید و بهربرداری و شدت روند بیابانزایی در این مناطق در مقایسه با مناطق نیمه خشک کمتر است.

هم اکنون بیشترین میزان تخریب و نابودی منابع طبیعی تجدید شونده در حوزه های مناطق نیمه خشک تا خشک نیمه مرطوب مشاهده می شود.

بیابان زدایی:

راه مبارزه با بیابان زایی، جلوگیری از فرسایش بادی و تثبیت شن های روان درمناطق خشک و نیمه خشک برای جلوگیری از پیشروی بیابان و بیابانی شدن مراتع کشور، بخصوص در مناطق نیمه خشک و نیمه بیابانی و مستعد بیابان زایی توصیه می شود.

در عملیات بیابان زدایی باید با روش های صحیح مدیریت مراتع و حفاظت آب و خاک از طرق مختلف مانند جلوگیری از بهره برداری های غیر مجاز و بیش از ظرفیت و استعداد مراتع بیشتر در حفظ این ودیعه الهی کوشش گردد.

همچنین می توان با افزایش هوموس به خاک این مناطق در جهت  تقویت خاک و حفظ و تقویت پوشش گیاهی اقدام مؤثر انجام داد. نتیجه ی بهره برداری های غیر مجاز در این مناطق سوق دادن مراتع در سیرقهقهرایی خاک و عاری شدن از هر نوع پوشش گیاهی است که زمینه را برای فرسایش بادی و حرکت و پیشروی بیابانها فراهم می کند. لذا رفع این خطرات که مراتع را تهدید می کند  باید در دستور کار مسئولین امر قرار گیرد.

در مناطق بیابانی کشور که خاک سیر قهقرایی خود را طی کرده است تپه های شنی بر اثر تجمع رسوب حاصل از بارگذاری باد در این مناطق به وجود می آیند و این تپه ها عوارض ثابتی نبوده و دائم در حال تغییر شکل و محل هستند. از آنجا که این مناطق فاقد پوشش گیاهی است هنگامی که در معرض باد قرار می گیرد در سطح زمین شروع به پیشروی می کند و به مزارع و روستاها و شهر و سیستم های ارتباطی صدمه وارد می کنند. تثبیت شن های روان راهکاری است که برای این امر به وسیله ی مسئولان مدیریت آبخیز و مراتع لحاظ می شود.

تثبیت شنهای روان  به دو روش صورت می گیرد :

1- روشهای مستقیم:

1-1- تثبیت مکانیکی

در این روش برای کاهش سرعت باد و جلوگیری از حرکت شنهای روان از موانع مکانیکی موسوم به باد شکن استفاده می شود که شامل چپر یا حصارکشی با استفاده از حصیر، تنه ی درختان و تراورس های فرسوده راه آهن.

مهمترین عامل موثر در طراحی بادشکن انتخاب مواد اولیه ی سهل الوصول است وقتی از باد شکن ها استفاده می شود که :

1- شرایط محیط اجازه ی پوشش گیاهی برای ایجاد باد شکن درختی را ندهد.

2- شرایط محیط برای رشد پوشش گیاهی مناسب باشد ولی ایجاد بادشکن درختی یک  ردیف که به منظور کاهش سطح زمین اشغال شده توسط بادشکن احداث می شود نقش موثری در کاهش سرعت باد نداشته باشد.

3- در مناطق  کشت زودرس که خاک ارزش بیشتری دارد.

4- سطح حفاظتی محدود باشد

در روش مکانیکی، با ایجاد موانع یا وسایل بازدارنده ای که به فواصل معینی از همدیگر روی تپه ی شنی به عنوان باد شکن احداث می گردد، از حرکت ذرات شن جلوگیری می نمایند .

در فواصل بین این بادشکن ها که متناسب با ارتفاع آنها متغیر است ممکن است قلمه و یا نهال گیاهان سازگار در منطقه مورد نظر را کشت نمایند. این بادشکن ها سرعت باد را تا حد آستانه ی فرسایش کاهش داده و به طور موقت از حرکت مکانیکی ذرات شن جلوگیری می نماید. سرعت باد قبل از برخورد با باد شکن و در فاصله ای از آن شروع به کم شدن می کند و پس از عبور از آن به تدریج افزایش می یابد و در فاصله ای از آن به سرعت اولیه خود می رسد.

1-2- تثبیت شیمیایی

مالچ پاشی یکی از روش های شیمیایی تثبیت شن است. مالچ نوعی ماده ی شیمیایی( فراورده های نفتی)است که به منظور تثبیت شن های روان ونگهداری رطوبت خاک برروی این شنهای و به ضخامت 1- 2 سانتی متر پمپاژ می شود. این ماده در حالت گرم چسبده و پس از سرد شدن خاصیت ارتجاعی پیدا کرده و به صورت قشری سطح خاک را می پوشاند. اکثرا مالچ پاشی تؤام با عملیات بیو لوژیکی صورت می گیرد تا اثر پایدارتری داشته باشد .

2- روشهای غیر مستقیم:

2-1- تثبیت بیولوژیکی

این روش شامل کشت گونه های گیاهی بومی و غیر بومی سازگار با شرایط محیطی و همچنین احداث کمربند سبز درختی روی  تپه های شنی است. ابتدا باید گیاهان بومی منطقه  مورد مطالعه قرار گیرد و گونه های شاخص که ریشه گسترده دارند و نسبت به شرایط محیطی منطقه خشک مقاوم هستند، شناسایی شده و پس از آزمایش (در مقیاس کوچک و کرت های کوچک ) گونه ی مناسب برای تثبیت  شن های روان توصیه گردد. این گیاهان با ریشه های گسترده خود باعث انسجام و جلوگیری از حرکت خاک و همچنین به صورت  موانع طبیعی و سبز ( باد شکن های سبز) باعث کاهش سرعت باد می شوند. از جمله ی این گیاهان که برای تثبیت شن های روان در این مناطق مرسوم است و باشرایط محیطی مناطق خشک سازگار است می توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • انواع تاغ               (H.ammodendron,Haloxlon persicum)

  • انواع گز                (T. macrocarpa, articulate, Tamarix stricta)

  • دو نوع اسکنبیل      (C.polyycnoides, Calligonum commosa)

  • سبد                   Stingrostis plumosa) )

  • کهور                   (prosopis juliflora)

  • آکاسیا                (acacia Victoria)

  • ( Artipelax) در مناطق کویری و شور

کمربند های سبز درختی:

در صورتی که خاک عرصه های مشرف به تاسیسات فاقد محدودیت بوده و شرایط بارندگی و آبیاری برای تامین نیاز آبی  نهالها مناسب باشد می توان از روش احداث بادشکن نیمه متراکم در محدوده ی تاسیسات و یا مناطق مسکونی استفاده کرد به نحوی که ورود رسوب به آنها و یا کاهش  دید در سطح جاده ها را به حداقل رساند، تا اینکه زمینه را برای کاهش فرسایش در مناطق برداشت فراهم نمود. استفاده از گونه های با تاج پوشش بزرگ در کاهش غبار و بهبود وضع دیدموثر خواهدبود .

مهمترین عامل موثر در طراحی باد شکن های  درختی انتخاب گونه های سازگار و مناسب است  به طور کلی در انتخاب  نوع درخت برای بادشکن لازم است به نکات زیر توجه شود :

1 برای انتخاب نوع درخت باید از اطلاعات محلی استفاده نمود

2 درختان بهتر است از گونه های  بومی سریع الرشد باشد

3 درختان به خصوص در نواحی خشک دارای سیستم ریشه ای عمود باشد تا ریشه ها از اب عمقی استفاده نمایند.

4 بهتر است از درختانی استفاده شود که دارای شاخه های گسترده در تمامی سطح و نیمه تراوا با شند و به ارتفاع لازم برسند.

5 در انتخاب نوع درخت باید محل وقوع باد غالب توجه نمود :به این معنی که اگر باد غالب در تابستان باشد، می توان از درختان برگ ریز استفاده نمود، ولی اگر چنانچه باد غالب در مواقعی از سال است که معمولا برگ درختان خزان می شوند بهتر است از درختانی که برگ ریزان ندارند استفاده کرد

6 درختان مقاوم به باد، سرما و گرما باشند و از قسمت پایین بی شاخ و برگ نشوند.

کویر

دو واژه کویر و بیابان که در اصطلاح عمومی، اغلب مترادف یکدیگر به کار می روند اما از دیدگاه علمی کاملا متفاوتند. کویر شکلی از بیابان است که قدرت استقرار پوشش گیاهی (تولید بیولوژیک ) خود را از دست داده باشد به عبارت دیگر هیچ گونه آثاری از حیات و رویش در آن مشاهده نشود. در برخی از منابع، کویر اغلب به اراضی شور و نمکی فاقد پوشش گیاهی هم گفته شده است. کویر یا پلایا در واقع سیر قهقرایی بیابان است که در اثر تجمع سیلاب ها، تبخیر فوق العاده زیاد سطحی و بر جای ماندن املاح قلیایی که نهایتا به صورت زمینهای دارای پوشش نمکی، ایجاد می شود.

  • سطح مناطق کویری ایران در حدود 12 مییلیون هکتار است.

تفاوت بیابان و کویر

1.  در کویر، آب های زیرزمینی نزدیک به سطح زمین هستند این آبها در حدود 20 تا 100 متری سطح زمین قرار دارند. اما در بیابان به علت بخار شدن شدید آب و بارندگی کم آب های زیر زمینی خیلی پایین تر از سطح زمین هستند یعنی بیشتر از 100 متر زیر زمین قرار دارند .

2.   آب های مناطق کویری خیلی شور هستند ولی آب در مناطق بیابانی شوری کمتری دارد.

3.   بیشتر زمین های مناطق کویری به علت شوری بیش از حد حاصلخیز نیستند. ولی بیابان در صورت وجود آب می توان به زراعت پرداخت.

علل به وجود آمدن کویرها

در به وجود آمدن کویر ها بیشتر سه عامل طبیعی دخیل هستند که عبارتند از:

1.  شور بودن خاک به علت شور بودن سنگ های تشکیل دهنده ی خاک.

2.  بخار زیاد آب و بالا آمدن آب های شور به سطح خاک باعث شوری آن می گردد.

3.  ریختن آب سیلاب های شور در این مناطق و جمع شدن نمک در خاک ، باعث  شور شدن خاک می شود.

4.  گاهی ممکن است هر سه عامل موجب ایجاد کویر شود.

کویر های معروف کشورمان عبارتند از: کویر طبس، کویر ابرقو در استان یزد، کویر حاج علی قلی در سمنان، کویر مر نجاب و قسمتهای از بیابان لوت .

 

 

جهت اطلاعات بیشتر به سایت بیابان و کویر های ایران مراجعه شود

     http://www.irandeserts.com/398.htm

 

 

 

::.  ابتدای صفحه  .::.::.   صفحه قبل  .::